Identiteit en nationaliteit, het zijn twee begrippen die maar al te vaak met elkaar zijn verstrengeld, maar al te vaak komen er problemen van wanneer ze met elkaar worden verward. In zijn historische roman Léon l'Africain (1986) zet de Libanese schrijver Amin Maalouf het thema centraal. Het is zelfs de rode draad in zijn oeuvre. Maalouf vertelt het hoogst intrigerende levensverhaal van de 16e-eeuwse diplomaat Johannes Leo Africanus, ofwel Hassan el-Wazzan, wereldburger avant la lettre.
Hassan el-Wazzan krijgt al op jonge leeftijd heel wat van de wereld te zien. Hij wordt geboren in Granada maar moet als kind samen met zijn ouders naar Marokko verhuizen, op de vlucht voor de inquisitie. Zijn oom neemt hem mee op verscheidene diplomatieke reizen. Op zijn terugweg van een bedevaart naar Mekka wordt hij door Siciliaanse zeerovers ontvoerd en belandt hij in Rome, waar hij de slaaf wordt van Paus Leo X. Hij schrijft er uiteindelijk zijn belangrijke werk Description de l'Afrique, die vier eeuwen lang de belangrijkste bron van informatie over het Afrikaanse continent zal blijven. De roman is opgedeeld in vier delen: Granada (onschuld), Fez (angst), Caïro (passie), Rome (wijsheid) - de vier grote etappes van zijn leven.
Centraal in de roman staat de multi-culturele en dus hybride identiteit, een thema dat nog steeds erg actueel is. Het leven van el-Wazzan is de perfecte illustratie van de overtuiging dat elke mens het recht heeft uit verschillende culturen te bestaan, om niet aan één natie vast te hangen, om een eeuwige minderheid te zijn. Alles aan deze man was multi-cultureel, en zijn levensverhaal toont hoe bepalend nationaliteit en cultuur voor iemand kunnen zijn, zeker in periodes van oorlog of sociale onrust, en hoe frustrerend het opgelegde hokjesdenken moet zijn voor iemand die het liefst alle grenzen zou wegvegen. Zie ook Michael Ondaatjes aangrijpende roman The English Patient, die treffend met dezelfde thematiek speelt.
Nog steeds is het krampachtig vasthangen aan afkomst onlosmakelijk verbonden met nationalisme, en uiteindelijk ook met xenofobie, racisme, genocide, oorlog. Een mens is meer dan zijn afkomst, die door niets anders dan toeval wordt bepaald. Niet de mens zijn afkomst maar zijn identiteit is zijn essentie. En iemand die tot verschillende culturen behoort, kan even 'authentiek' zijn als iemand die beweert van maar één cultuur deel uit te maken, en heeft geen gespleten identiteit, of meerdere identiteiten, maar een eclectische identiteit, één die zich niet door één enkele afkomst laat bepalen.
Andere thema's zijn voortdurende ballingschap als gevolg van culturele en religieuze onderdrukking en vervolging. Hassan el-Wazzan is ooggetuige van zowel de katholieke inname van Al-Andalus, de Osmaanse verovering van Egypte als de Sacco di Roma. Drie uiterst gewelddadige historische gebeurtenissen die leiden tot vervolging van wie niet in het kraam van de veroveraar past, en waarvoor hij steeds opnieuw moet vluchten en zijn levensroute herberekenen.
In deze gewelddadige periode toont Leo zich een rasechte kameleon. Voortdurend moet hij een andere identiteit aannemen om zich uit gevaarlijke situaties te redden, zijn kwaliteiten als diplomaat en polyglot komen hem daarbij natuurlijk handig van pas. Bijna letterlijk stapt hij telkens opnieuw in een andere huid, een andere naam, een andere taal, een andere religie, een andere garderobe, een ander gezin, een ander leven.
Amin Maalouf moest zelf tijdens de burgeroorlog zijn geboorteland ontvluchten en woont sindsdien in Frankrijk. Hij won in 1993 de Prix Goncourt voor Le rocher de Tanios en was de eerste Libanees die in de Académie française werd aangenomen. Léon l'Africain is een reis op zich, een prachtige biografie over een man bij wie het reizen in het bloed zat, en die reeds een half millenium geleden trachtte vastgeroeste ideeën te overstijgen. Het is een boek vol wijsheden en goede raad voor het leven, vol historische kennis en levensechte personages, een boek over liefde en vriendschap in woelige tijden en een wereld die voortdurend verandert, een boek dat zich afspeelt tijdens de Renaissance maar even goed over onze tijd kan gaan, een vakkundig geschreven roman die u toch maar eens moet aanschaffen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten