NAPELS 1-8 september 2023
Deel 2: Priapos & thanatos
Op een noodlottige 24 augustus van het jaar 79 barstte de Vesuvius uit. Dikke lavastromen bedekten de vissersstadjes Pompeï en Herculaneum. Duizenden mensenlevens gingen verloren. Zodra de vulkanische massa opdroogde, bleef de rijkdom van deze antieke steden, al die kunstwerken en schatten, beschermd voor de buitenwereld. Een treintje voert ons naar de opgravingen van Herculaneum. De Vomeroheuvel wordt alsmaar kleiner, de vulkaan groter. Van op de voetgangersbrug hebben we al een uitzicht over de hele archeologische site. We dalen af naar de verwoeste maar gepreserveerde stad en bezoeken de vele huizen, villa's, herbergen, thermen en tempels. In een van de huizen staat een verkoold bed.
De fresco's en mozaïeken verkeren niet zelden in erg goede staat. De mozaïeken van een rijkelijk versierde eetzaal, die de jacht en de bruiloft van Neptunus en Amphrite voorstellen, zijn van een aandoenlijke schoonheid, te midden van al die oude stenen. In het heiligdom van keizer Augustus stellen fresco's taferelen voor uit de mythe van Hercules. Twee andere favorieten zijn het Casa dei Cervi en het Casa del Rilievo di Telefo. Katjes dommelen weg in de zon. Hagedissen beklimmen de antieke muren. We proberen ons voor te stellen hoe de stad eruit moet hebben gezien, met haar straten, haar zuilen, en de dagelijkse beslommeringen van haar rijke inwoners. Aan de horizon rust de dader, de 1281 meter hoge Vesuvius; een potentieel gevaar voor meer dan vier miljoen mensen, maar gelukkig niet zo actief als de Etna. De laatste uitbarsting van de Vesuvius was bizar genoeg tijdens een bombardement van de geallieerden in 1944. Voor sommige Amerikaanse soldaten kon dat geen toeval zijn.
Terug in Napels nemen we de kabelbaan naar de wijk Vomero, bovenop de heuvel, en niet alleen voor het waanzinnig mooie uitzicht over de Golf van Napels. De Spanjaarden bouwden hier het Castel Sant'Elmo, een enorme vesting in de vorm van een ster. We beklimmen de hoge massieve muren van dit militaire bolwerk en kijken recht binnen in het kartuizerklooster van San Martino. We zien Napels met al haar koepels en kastelen, voorbij de Vesuvius ligt Sorrento, tot slot het eiland Capri in de azuurblauwe zee. Bovenin het fort, bij het klokkentorentje en de moderne sculptuur van een doorboorde helm, is het uitzicht zo mogelijk nog mooier. Daar zoeft een torenvalk voorbij.
Zelfs in de vroege avond is het nog drukkend warm. We slepen ons door San Martino, de kloostergangen, de eclectische pracht van de kerk, de vele vertrekken met schilderijen en beeldhouwwerken. Allemaal heel aangenaam. Enkele van de kunstwerken eren de verleidelijke sirene Parthenope, mascotte van de stad. We rusten uit in de tuinen, die nogmaals uitkijken over de Tyrreense Zee en de kustlijn. We aperitieven in een platenzaak op de Vomeroheuvel en eten authentiek Napolitaans bij de Porta San Gennaro. Eindigen doen we in een punkbar op het piazza Dante.
Capri is ongetwijfeld een must, maar voor één dagje is het handiger om naar het romantische eiland Procida te varen, dat nog niet onder de voet wordt gelopen door het massatoerisme. We nemen de boot bij het Castel Nuovo en verlaten de haven. Zo zien we van op zee weer een ander gezicht van Napels. Het eiland van bestemming vormde het decor voor verschillende films, zoals The Talented Mr. Ripley. Het kenmerkt zich door een grillige vorm en heeft als trekpleister de onweerstaanbare charme van vissershuisjes in pastelkleuren. Wanneer we aanmeren slaat een vleug gezonde zeelucht ons in het gezicht. Aan de overkant van de baai zitten Baia en Bagnoli op het schiereiland, een uitloper van het Napolitaanse vasteland.
We klimmen naar Terra Murata en smullen van het panorama met de kleurrijke huizen en zeekerk van Corricella, de baai met vissersboten, daarachter Punta Pizzaco, de rest van Procida, en in de verte het eiland Ischia. Idyllischer wordt het niet. Boven vinden we de Chiesa Santa Margherita Nuova, de Abbazia di San Michele Arcangelo en het Palazzo d'Avalos. Een kat leunt tegen een van de kanonnen en kijkt uit over de haven. Ziet zij de schoonheid die wij zien? De straatjes die op de schattige San Michele uitkomen, vormen een tijdloos decor. Voor de huisjes en de bloemen is de hele doos kleurpotloden gebruikt. Via smalle, deels overdekte trapjes dalen we af naar het haventje van Corricella. De sfeer in de bars aan het water is onmiskenbaar zomers en schreeuwt vakantie, maar echt druk is het niet. Op Capri zouden we van de ene naar de andere kant moeten hollen. Hier is het eerder dolce far niente, bijvoorbeeld op een vulkanisch strand. We zwemmen in de zee met zicht op Terra Murata, Punta Pizzaco, Sorrento en Capri. Een ijsvogel vliegt voorbij. De Peroni's gaan er vlot in. Een hoornaar kruipt via de flessenhals naar het laatste lekje bier. We vangen hem in de fles, sluiten de uitgang met zwart zand. Na een voettocht over de oostkant van Procida sluiten we af met een amaro op een groot terras dat uitkijkt over Corricella. Een zalige zomerdag in een filmische omgeving.
De feestjes op ons kruispunt hebben nog geen nacht overgeslagen. Deze keer was er vuurwerk. Moe vertrekken we naar de archeologische vindplaats van Pompeï. Bij de opgravingen werd een zeer complete antieke stad ontdekt. Toch is een kwart van het uitgestrekte terrein nog niet opgegraven. Huizen, tempels, theaters, thermen, winkels geven wat van hun geheimen prijs. Het is snikheet tussen de millennia oude stenen. Indrukwekkend zijn de tempels die het forum omringen. In het midden van deze marktplaats staat een bronzen beeld van een centaur. In het macellum zijn versteende lichamen uitgestald van burgers die met beide handen voor de mond de verstikkingsdood zijn gestorven zijn gestorven. Tijdens de vulkaanuitbarsting was de lucht 100°C warm en werd alle zuurstof weggezogen. Een vreselijke dood.
Een ander hoogtepunt is het Teatro Grande, een Romeins theater van formaat. Van op het hoogste deel van de tribune kijken we uit over de wijde omgeving. Nog groter is het amfitheater. Hier gaf Pink Floyd in 1971 hun legendarische concert. In de hoofdstraten bezoeken we de restanten van luxueuze villa's met magnifieke dieren- en heldenfresco's. Achter de huizen beginnen de wijngaarden. De kanaaltjes met fonteinen in de achtertuinen zijn ingenieus. Fallusvormige pijlen wijzen de weg naar een bordeel in een smal steegje. Het is versierd met fresco's van verschillende erotische standjes. Ons favoriete huis is Casa Dei Vettii, met een prachtige gereconstrueerde tuin, een zuilengang en ontzettend veel onwaarschijnlijk mooie fresco's. Die van de god Priapus die zijn gigantische penis in een weegzaal legt, is hilarisch. Deze diende om het boze oog te weren en de vruchtbaarheid aan te moedigen. Buiten het centrum van oud Pompeï ligt de ruïne van Villa dei Misteri, waar we nog een laatste magnifieke fresco bekijken, nog zo goed als intact! Ik had al verschillende archeologische sites bezocht die ik als verbluffend zou omschrijven, maar Pompeï overtreft alles.
Bij zonsondergang aperitieven we op het piazza San Domenico Maggiore in Napels. De schemering geeft de marmeren zuil een sprookjesachtige gloed. De bergen afval proberen we uit het plaatje weg te denken, of we kennen ze een charme toe die nu eenmaal bij Napels hoort. Het is hoe dan ook niet moeilijk om van Napels te houden. We eindigen nog eens in 'onze' spritzbar en laten de Aperol vloeien. Een oude man verkoopt olijven in een kraampje bij de bar. Ik koop een rijkelijk gevuld bakje en hij vraagt of ik zout en peper wil. Ik zeg ja, en hij bekogelt me met zout en peper. Nog nooit zoveel olijven van topkwaliteit gegeten aan zo'n lage prijs.
Op woensdag bezoeken we 'het Versailles van Italië', het paleis van Caserta, ontworpen door meesterarchitect Vanvitelli. Een bezoek aan de vertrekken is een onderdompeling in de weelde van de 18e eeuw, met die haast ziekelijke ornamentale drift: marmer, stucwerk, keramiek en heel veel goud. Van de wachtzalen en slaapkamers tot de pinacotheek, alles baadt in uitzonderlijke luxe. In een van de kamers bekijken we onze zoveelste kerststal van deze reis, met meer dan 1200 figuren. In elke kamer is er ook aandacht voor moderne kunst, in de vorm van homo-erotische taferelen. Wat zouden Karel III en Ferdinand II daarvan vinden?
Er hoort een groot park met watervallen, monumentale fonteinen en beeldengroepen bij het paleis, dat dus werkelijk op geen enkel vlak wil onderdoen voor Versailles. Het is een lange wandeling onder een hete zon, maar hoe hoger we klimmen hoe imposanter de waterpartijen en talrijker de beelden, culminerend in de Grote Waterval, die van een groene heuvel glijdt. Vooral de beeldengroep met de roedel honden die een man met hertenkop omsingelt, blijft ons bij. Het paleis zelf ligt nu piepklein in de diepte.
In Napels springen we nog even binnen in het grootste archeologische museum ter wereld. Twee uur lang bekijken we beelden uit de 2e, 3e en 4e eeuw van de Collectie Farnese, sommige grappig, andere ontroerend, dan weer fijnzinnig of kolossaal. Ze stellen goden, helden, keizers en mythische wezens voor. Verder schitterende fresco's en mozaïeken die werden opgegraven in Pompeï en Herculaneum. Duizelingwekkend. Er is ook een geheim kabinet met fallusbeelden en fresco's van allerlei standjes. Het beeldje met Pan die een geit neukt, laat niets aan de verbeelding over en was zelfs jarenlang verboden. Enkel de koning van Napels mocht het af en toe bekijken. Een bezoek aan dit rode-oortjeskabinet vergeet je van je leven niet. We kunnen blijven dwalen door de vele zalen met antieke artefacten, en doen dat ook precies tot sluitingstijd. De avond wordt afgetopt met een overheerlijke pizza in een 120 jaar oud restaurant waar Sophia Loren nog is komen eten. Het goud van Napels? Dat zijn de pizza's.
Op de ochtend van de laatste volledige dag drink ik een espresso op het piazza Carlo III. Bij de botanische tuin zit een gebouw van enorme afmetingen, het Real Albergo dei Poveri, het Armengasthuis dat de Bourbons in de 18e eeuw hebben laten bouwen door Fernando Fuga. Met Teutë bezoek ik de Catacombe di San Gennaro, op de heuvel Capodimonte, en naast de Chiesa La Madre del Buon Consiglio, die sterk aan de Sint-Pieter van Rome doet denken. De Maghrebijnse heilige Januarius van Benevento, ofwel San Gennaro, had coolere superkrachten dan Jezus. Zo zou hij vuurbestendig zijn geweest en zijn bloed in de flesjes die in de kathedraal worden bewaard, wordt af en toe vloeibaar. Schrijven jullie dit even op, Marvel? Zijn stoffelijke overschotten werden in deze catacomben bewaard. In totaal zijn er 3000 tombes, sommige versierd met fresco's. We eindigen de tour in de Basilica di San Gennaro fuori le mura, een oeroude tempel met interessante moderne kunstwerken.
Aan de voet van de heuvel bezoeken we de Catacombe di San Gaudioso, midden in de volkse wijk La Sanità, waar de Italiaanse acteur Totò woonde. Deze wijk bevond zich buiten de stadsmuren van het Grieks-Romeinse Napels. Ook San Gaudiosus was een Noord-Afrikaanse heilige, die de vervolgingen ontvluchtte en zo in Napels belandde. We bereiken de catacomben en een oude cisterne via een luik in de vloer van de Basilica di Santa Maria della Sanità. Onze charmante gids toont ons de kamer waarin de lijken op wel heel barokke wijze werden 'uitgelekt', een smerig ritueel dat de epidemieën van die tijd alleen maar moet hebben versneld. Van rijke lijken werd de schedel van het skelet gescheiden en in de wand van de grafkapel geplaatst, waarrond dan een memento mori-fresco werd geschilderd. Zeer lugubere plek en fascinerende tour die eindigt bij de leukste kerststal die we al zagen, met honderden figuren uit de Napolitaanse folklore. We lopen heel de via Toledo uit voor een kopje caldo-freddo in Bar Mastracchio: een bolletje ijs dat wegzinkt in een espresso. Dat moeten we thuis ook eens proberen.
Achter de dikke muren van het Castel Nuovo bekijken we schilderijen uit de 15e-18e eeuw, van onder meer Giordano en Borremans. In de Sala dei Baroni vergadert de gemeenteraad nog steeds. De straatjes boven in de Spaanse wijk Montecalvario lijken wel een kunstgalerij, al die portretten van Diego Maradona en Totò op de muren. Een barman wijst ons waar Dries Mertens soms verblijft, maar eigenlijk kan dat ons niet veel schelen. Een laatste lekkere pasta en daarna is er spritz, een van de vele constanten tijdens ons verblijf in de Quartieri Spagnoli. Wanneer we na een korte nacht naar de bushalte wandelen, schildert een nieuwe, nog zwakke zon het herkenbare silhouet van de vulkaan in een dreigend rood. Ons vliegtuig volgt de Tyrreense kustlijn richting Alpen, met Sardinië in het westen en Toscane in het oosten. Gans mijn geliefde laars rolt mijn raampje voorbij. Onze buurlanden liggen binnen handbereik. Ik draai mijn hoofd om naar het zuiden. Achter de scherpe toppen van het dak van Europa ligt haar meest kostbare schat als een slecht bewaard geheim. Want wie kan de dodelijke lokzang van sirenes nu weerstaan?
