Edinburgh & Glasgow 27-30 mei 2016

Edinburgh!!! Leith Will Never Die

Na een bewogen vlucht vol dronken Waalse rugbyfans die de boel op stelten zetten en de stewardessen horendol maken, landt het toestel in Edinburgh, de Schotse hoofdstad, het Athene van het Noorden, gekluisterd tussen mistige heuvels en de kille Noordzee. Een Britse stad op vrijdagavond. Hoe lang was dat niet geleden? Let's get wild.

De dubbeldekbus die me naar het centrum rijdt, spuwt me uit op de drukke Princes Street. Het zicht op Edinburgh Castle is indrukwekkend. Princes Street Garden is een knappe tuin in het dal tussen Old en New Town, bezaaid met beelden. Ik steek de brug over aan de National Gallery, een van de vele musea in Griekse stijl, en wandel naar Old Town. Via de schattige doorgang Milne's Court bereik ik Lawn Market, waar de Royal Mile begint, een aaneenschakeling van wandelstraten. Hier staat The Hub, de hoogste kerktoren van Edinburgh, nu omgevormd tot een kunstcentrum. Verschillende 'closes' komen uit op de Mile. Het zijn doorgangen die naar oude binnenplaatsen leiden. Zo is er het woonhuis van de Schotse dichter Robert Burns. Op Parliament Square groet het beeld van de econoom Adam Smith me. Het staat naast de interessante Saint Giles Cathedral, die ik morgen zal bezoeken. Een andere opmerkelijke kerk is Canongate Kirk, waar ik over het kerkhof slenter. In de verte steken de monumenten van Regent Gardens in New Town tegen de horizon af.

Ik ontmoet mijn Spaanse gastvrouw Rocio aan het beeld van het beroemde hondje Bobby, en samen met haar Franse vrienden starten we een kroegentocht aan Grassmarket. Eerst een bodem leggen met fish & chips, vervolgens de kelen open trekken voor het Schotse bier, dat we rijkelijk laten vloeien. De pubs sluiten hier vroeg, dus rond halftwee zakken we al af naar Southside, waar ik overnacht, niet ver van de legendarische vulkaan Arthur's Seat.

's Morgens keer ik terug naar de Royal Mile. Naast het kerkhofje van gisteren liggen het charmante Dunbar's Close Garden en het huis van Adam Smith. Iets verderop vergaap ik me aan het modernste parlement van Europa. Holyrood Parliament werd ontworpen door de architect Enric Miralles, en het resultaat is van een verbluffende originaliteit! In 1997 toonde het resultaat van een referendum aan dat de tijd rijp was voor een Schots parlement, als belangrijke stap van de 'devolution', een proces dat in gang werd gezet door Tony Blair, bedoeld om de Scottish National Party te paaien, maar die hebben het als springplank gebruikt om hun separatistische programma door te drukken. Het meest recente referendum spreekt dan ook boekdelen over welke richting Schotland zou willen uitgaan, al gaat lang niet iedereen daarmee akkoord, en het debat is heftig, net als bij de Brexit. Het is het eerste parlement sinds Schotland bij Groot-Brittannië ging horen in 1707. Ertegenover liggen het Palace of Holyroodhouse, de residentie van de koningin, en de romantische ruïne van Holyrood Abbey. In het oosten ligt Arthur Seat, als een ronkend reptiel. Die is voor later.

Voorbij Calton Hill nu, met de National Monument, Nelson's Monument en het Observatory. Ik neem Leith Walk, een walhalla voor hipsters, met een indrukwekkend aantal koffiebars en barbiers. Dit is de biotoop van Spud, Rent Boy, The Beggar en Sick Boy zoals we die kennen van Irvine Welsh' romans Trainspotting en Porno, en van de film door Danny Boyle (momenteel wordt ook de opvolger van Trainspotting verfilmd!). Aan Leith Links staan de Banana Flats, waar enkele junkies uit het verhaal vertoeven. Iets verderop bewonder ik een knappe muurschildering die meer uitleg geeft over de sociale strijd in Leith. Het haventje Leith Docks aan Water of Leith is pittoresk, met enkele bootjes, een vuurtoren, wachttorens, en eidereenden en zwanen die net als ik van de zon genieten. Een bankje aan de Royal Navy Memorial is de ideale plek om wat in mijn reislectuur A Decent Ride te lezen, die avonturen van Juice Terry volgen, een van de personages in Porno. Aangemeerd aan het winkelcentrum Ocean Terminal ligt de Royal Brittania, 'het drijvende paleis' van de Queen.

New Town werd ontworpen door de jonge architect James Craig, die hiervoor in 1767 het groen licht kreeg. De Scottish National Portrait Gallery is gehuisvest in een indrukwekkend victoriaans-gotisch paleis. In St. Andrew Square Garden prijkt het standbeeld van Henry Duncas op de zuil van het Melville Monument. Het gotische monument voor Sir Walter Scott, schrijver van Rob Roy en Ivanhoe, en ontzettend belangrijk voor de Schotse cultuur en identiteit, is het hoogste schrijversmonument ter wereld. Vanop de North Bridge krijg ik een mooi overzicht over Old Town, Princes Street Garden, de musea, Calton Hill etc.

Ik bezoek de erg oude Saint Giles Cathedral, met opvallend glas-in-lood en natuurstenen gewelven. Het pronkstukje is de prachtige verrassende Thistle Chapel, met een plafond als een Atomium tot in de zoveelste macht. Elke orderidder heeft zijn eigen stoel met embleem: een leeuwtje, een luipaard, een scholekster, een wereldbol met regenboog... Via een doorgang onder Lady Stair's House volg ik de citaten van Schotse schrijvers in de stenen naar het 17e-eeuwse huisje dat The Writer's Museum herbergt. Veel foto's, eerste uitgaves, manuscripten en persoonlijke spullen van Robert Louis Stevenson, Robert Burns en Walter Scott (van deze laatste een schaakbord, hobbelpaard, pijp...). Er is ook een nagebouwde drukkerij, en in het salon hangt een mooi wandtapijt met de silhouetten van deze drie schrijvers. In het gastenboek schrijft iemand dat het jammer is dat J.K. Rowling, als grootste Schotse schrijfster, niet aan bod komt. Die heeft het duidelijk niet begrepen...

Een hoogtepunt van een compleet andere orde is Camera Obscura. De ruimte bestaat uit verschillende verdiepingen met wel honderden waanzinnige installaties met optische illusies. Zo is er de angstaanjagende vortex tunnel in Bewilderworld, en het psychedelische spiegelpaleis, waar je hopeloos verdwaalt. In Light Fantastic ontvouwen tientallen optische illusies zich, sommige best angstaanjagend, zoals het monster van Frankenstein, een dinosaurus, een gigantische spin... Er zijn ook replica's van schetsen van Escher en schilderijen van Archimboldo. En dan zijn er nog de vele optische spiegels natuurlijk. Als kers op de taart is er de Camera Obscura zelf, helemaal bovenin het gebouw. Het is een donkere kamer waarin een eenvoudige houten witte tafel de reflectie van een klein spiegeltje van een periscoop ontvangt. Hiermee kan je min of meer heel Edinburgh bespioneren, door in te zoomen op bepaalde voorbijgangers op Castle Hill, of ze zelfs te 'verpletteren' door op de witte tafel te slaan. Je kan je urenlang overgeven aan geometrisch en optisch bedrog. Dit is een absolute aanrader voor jong en oud!

Edinburgh Castle is op een uitgedoofde vulkaan gebouwd. Saint Margaret's Chapel is het oudste gebouw van Edinburgh en een van de oudste kerkjes van Schotland. Het dateert uit de tijd van de Noormannen. Ertegenover staat Mons Meg, een gigantisch middeleeuws kanon, en iets naar beneden liggen de graven van legerhonden op het hondenkerkhofje. Indrukwekkend is de Scottish National War Memorial, een omvangrijk eerbetoon aan oorlogsslachtoffers uit de twee wereldoorlogen. Ook de Great Hall en de koninklijke vertrekken mag je niet links laten liggen bij een bezoek aan het kasteel. In een van de kamers werd James VI van Schotland (beter gekend als koning James I, want later was heel het eiland van hem) geboren. In The Honors of the Kingdom toont een knappe tentoonstelling met poppen de geschiedenis van de Schotse (en Britse) monarchie, met als belangrijke spelers Robert the Bruce, Mary Stuart, James VI... Een vitrine pronkt met de kroon, degen, koningsstaf en ook de Stone of Destiny. In een reconstructie van gevangeniscellen leer ik hoe de Prisoners of War leefden en wat ze als souvenir achterlieten.

Het is stralend weer. De Royal Mile en Grassmarket vullen zich met toeristen en straatmuzikanten. De doedelzak klinkt overal. Ik begin een erg aangename wandeling langs Water of Leith, niet ver van Charlotte Square in New Town, en die gaat van de imposante Dean Bridge (ooit een van de hoogste bruggen ter wereld) tot in Leith. Ik volg het vrolijk kabbelende riviertje in een groen, schilderachtig, authentiek landschap. Wanneer ik iets voor Stockbridge naar de oever afdaal, ontmoet ik Peach, een intrigerende Schotse kunstenares die, te midden van al deze rust, artistieke foto's neemt. Ze is ook beelden kunstenaar, actrice, muzikant en dichteres, en al gauw praten we honderduit over zowat alles wat met kunst heeft te maken. Op Princes Street nemen we afscheid en ik keer terug naar Old Town. Daar ligt The Elephant House, het café waar J.K. Rowling heel wat uren doorbracht tijdens het schrijfproces voor de romans van Harry Potter. In dezelfde straat is er een griezelige muziektempel in het thema van het monster van Frankenstein. Heel inspirerend is het pittoreske kerkhof van Greyfriars, waar het hondje Bobby en zijn baasje liggen begraven. Een bekende scène uit Harry Potter werd aan een van de graftomben gefilmd. Een aanrader om hier in de vroege avondzon rond te kuieren, in een spirituele bui, op zoek naar stukje van jezelf dat je nooit zult vinden. Erachter ligt het pompeuze paleis van Heriot's School, een inspiratiebron voor J.K. Rowling.

Rond halfnegen is het nog steeds mooi weer, en Edinburgh begint wat tipsy te worden. De sfeer op Grassmarket is uitgelaten. Zelfs nu het stevig is afgekoeld lopen er nog verschillende mannen in kilt rond. Ook kortgerokte dames zijn hier geen rariteit. In de rockbar Opium blijf ik voor enkele covers van een singer-songwriter, van Oasis tot Arctic Monkeys. Frankenstein is dan weer overgeschakeld van rock op dance en R'n'B. Dansen.

Een klim naar de top van de 251 meter hoge vulkaan Arthur's Seat maakt me meteen wakker. Goedemorgen! Het is een korte maar intense klim, want ik heb een nogal moeilijke en relatief gevaarlijke route uitgekozen. Mooi zo. Buiten adem ontmoet ik een koppel uit Rhode Island en geniet ik van de wijde omgeving en de heerlijke rust, met hier en daar de roep van een fazant of het fluiten van een leeuwerik. In de stad wordt een marathon gelopen, de atleten zijn een leger mieren.

Glasgow!!! Station To Station

In Waverley Station neem ik de trein naar Glasgow, een bruisende moderne stad in de vallei van de Clyde, die nog weinig met haar cliché van vuile industriestad vol Dickensiaanse miserie heeft te maken. De trein glijdt het zakencentrum binnen, over de Clyde, in een woud van glas en beton. Eerste stop is George Square, een levendig plein vol standbeelden, met onder meer de uitvinder James Watt, dichters Robert Burns en Thomas Campbell, en hoog op zijn zuil Sir Walter Scott. Voor de imposante City Chambers bewaken twee stenen leeuwen de Cenotaph, het oorlogsmonument van Glasgow. Oostwaarts voorbij het met knappe fresco's bekladde Graham Hills Building van Stratheclyde University, naar Castle Street, waar ik het oudste huisje van Glasgow bezoek, uit de 15e eeuw. Het interieur van de 13e-eeuwse Saint Mungo's Cathedral is fraai en in de crypte tref ik de tombe van deze patroonheilige aan, te midden van heel wat zuilen en spitsbogen.

Achter de kathedraal doemen de grafmonumenten van het kerkhof hoog op. Net als Greyfriars een betoverende plek, erg romantisch. Het meest opmerkelijke monument is dat van John Knox, grote meneer van de Reformatie. Vanop zijn zuil geniet hij nu voor eeuwig en drie dagen van een prachtig zicht op de kathedraal en het historische centrum. Na een deugddoende wandeling in deze Necropolis begeef ik me zuidwaarts, voorbij Glasgow Cross en Mercant Cross, naar Barras Market, een hele wijk die omgetoverd is in een bruisende vlooienmarkt, inclusief heel wat pubs. Het 800 jaar oude Glasgow Green biedt rust en ontspanning. Het is zo warm vandaag dat heel wat Glaswegians hier komen bruinen. En het briesje van de Clyde doet deugd. Deze plek leverde James Watt een eurekamoment op, en Bonnie Prince Charles bereidde zich er voor op een belangrijke veldslag. Het is altijd de broeihaard voor sociale vooruitgang geweest, van stakingen tot revoluties. In het midden staat een obelisk. Queen Victoria kijkt streng vanop de Doulton Fountain, de grootste terra cotta fontein ter wereld, naar The People's Palace, waar de belangen van het volk centraal staan (dat is ook de leuze van de stad), van de suffragettes over de vakbonden tot de Schotse socialistische partij. Ook criminaliteit, alcohol en vrijheid komen aan bod. Mis zeker het karikaturenkabinet niet. Iets verderop staat de veelkleurige Templeton Carpet Factory schitterend te wezen.

Ook langs de Clyde relaxt men dat het een lieve lust is. In sommige pubs hangen berichten dat voetbalkleuren en -symbolen niet zijn toegelaten, wellicht omdat de rivaliteit tussen supporters van de Glasgow Rangers en die van Celtic vaker wel dan niet gewelddadige proporties kan aannemen. In een bar smul ik van een haggis, een traditioneel Schots gerecht met ingewanden in een schapenmaag geperst. Best lekker maar wordt al gauw erg zwaar. Ik neem de metro naar Govan Cross, vanwaar ik de futuristische gebouwen aan de Clyde bewonder. Achter de driemaster de Glenlee ligt Riverside Museum, een grillige veelhoek. In Kelvingrove geniet ik van het schilderachtige zicht op het universiteitsgebouw aan het riviertje Kelvin. Iets verderop ligt het kolossale paleis dat het Kelvingrove Art Gallery and Museum huisvest. Zo. Dat was Glasgow in een notendop.

Terug naar de hoofdstad. Peach wacht me op aan het monument voor Walter Scott en we vlijen ons neer in Princes Street Garden, in de zon, met zicht op het kasteel. Ze maakt muziek onder de naam Small Feet Little Toes en geeft me een privéconcert op haar flat in Westend. De vriendin van haar Franse flatgenoot heeft net een coole job te pakken gekregen en dat vieren we met whisky, bier, cider, Franse wijn en een ginbrouwsel van de hand van de Amerikaanse flatmate. Cheers! De bevvy zaait de zaadjes voor een kanjer van een kater, slechts enkele uren later. Niets wat een ochtendwandeling van Princes Street naar het kasteel, en een stevig Brits ontbijt niet min of meer kan verhelpen echter. Mijn citytrip was veel te kort, alles was veel te kort. Ik heb hier en daar wat geproefd van wat Schotland heeft te bieden, en laat de herinnering nog wat branden op mijn tong. Choose life.