Literaire tip: Eugénie Grandet

Mijn nieuwe literaire tip is een 19e-eeuwse klassieker, geschreven door een uiterst productieve schrijver, die haast niets anders deed dan zijn ambitieuze levenswerk Comédie Humaine vorm te geven, een indrukwekkende verzameling van romans en kortverhalen die de samenleving in het 19e-eeuwse Frankrijk illustreren. Honoré de Balzac is daarmee de onbetwiste meester van het Franse realisme. Een echte zwoeger, trouwens: er stromen bloed, zweet, tranen en liters koffie door zijn werk.

Uit de vele opties om te bespreken koos ik Eugénie Grandet, uit 1834, een van de romans uit het deel 'Scènes de la Vie de Province', want het speelt zich af in het pittoreske stadje Saumur, in de Loirevallei, en vervolgens de categorie 'Etudes des Moeurs'. Centraal staat Félix Grandet, een burgemeester op rust, en gierige pin eerste klas, voor wie het vergaren van rijkdom een doel op zich is geworden. De invloed van zijn winstbejag op zijn eigen leven en dat van zijn gezin doet sterk denken aan de humoristische stukken van Molière, waarin even karikaturale oude krenten hun eigen ondergang en dat van hun naasten componeren (denk aan Harpagon in L'Avare). Zo laat Félix zijn vrouw en dochter geloven dat ze helemaal niet rijk zijn, om zo zijn fortuin te beschermen, waardoor het gezin sober moet leven. Maar de inwoners van Saumur hebben iets in het snuitje en verschillende jonge mannen dingen naar de hand van dochter Eugénie, die zelf niets vermoedt.

Alles verandert wanneer Charles Grandet, het neefje van Félix, in Saumur arriveert. Charles' vader wil hem weg uit Parijs, opdat deze zelfmoord wil plegen na al zijn geld te verliezen. Wanneer Félix merkt dat Charles en Eugénie het goed met elkaar kunnen vinden, wil hij Charles zien vertrekken, met zo weinig mogelijk geld. Zijn vertrek valt Eugénie erg zwaar, want ze is smoorverliefd op hem geworden. Wanneer Félix verneemt dat Eugénie extra goud heeft meegegeven aan Charles, gaan de poppen aan het dansen. De explosieve situatie leidt tot verdriet, wanhoop en zware ontgoocheling, en uiteindelijk ook de ondergang van het gezin Grandet.

Balzac weet zoals steeds overtuigende personages neer te zetten. Niet alleen bij de karakterisering van Félix Grandet als onuitstaanbare vrek en Eugénie Grandet als naïeve en vrijgevige jongedame, maar ook bij de evolutie van Charles Grandet, is er duidelijk een literair genie aan het werk, die als weinig andere schrijvers weet hoe hij een fascinerend verhaal op poten moet zetten, met geloofwaardige en boeiende personages, en een plot en ontknoping die nog weinig met de illusie van romantiek te maken hebben, maar diep geworteld zit in bitter realisme, hoewel dus niet zonder een vleugje humor.