Meer dan vier jaar geleden vertelde een Japanse toerist me op een reisbus in Sofia dat ze met Bulgarije eindelijk alle landen van de Europese Unie had bezocht. Mij restte op dat moment enkel nog Finland. Het land van de duizend meren bezoeken Teutë en ik in de zomer van 2024. We kiezen voor een rustige citytrip naar hoofdstad Helsinki. Het is meteen het noordelijkste punt op continentaal Europa dat we kunnen aanvinken. Het centrum van deze stad aan de Finse Golf is op verschillende eilandjes gebouwd, door bruggen met elkaar verbonden, net zoals Stockholm trouwens. Wat Haussmann deed voor Parijs deed C.L. Engel voor Helsinki, en zo vormt het centrum een geheel in empirestijl. We logeren vlakbij het centraal station, architecturaal pareltje en een ideale uitvalsbasis voor de vele monumenten in de onmiddellijke omgeving: het Nationaal Theater, de Nationale Opera, parlement, presidentieel paleis, stadhuis... Maar veel boeiender is de moderne architectuur in de wijken Kamppi en Kallio. Bijna alles in de hoofdstad is relatief nieuw. Bij het Finlandia-huis, van architect Alvar Aalto, bereiken we de baai Tölöviken. We volgen de oever naar de wintertuin, waar, net als overal in de stad, een jazzconcert plaatsvindt. Aan de baai Eläintarhanlathi begint de artistieke wijk Kallio. Tweedehandszaken, vegan restaurants en live jazz in straten en op pleinen.
In Karhupuisto, het Berenpark, verzamelt alternatief Helsinki zich, biertje in de hand, voor een elektronische act. In de granieten Kallion kirkko is er een orgelconcert. Werkelijk verbluffend is 'BASSO', de nieuwste compositie van Lauri Porra, achterkleinkind van de grote Jean Sibelius, en bassist van de Finse metalband Stratovarius, die samen met een meer dan honderdkoppig koor en orkest heeft postgevat op de trapjes van de domkerk. Duizenden mensen hebben zich bij valavond op het Senaatintori verzameld voor dit indrukwekkende klank- en lichtspel, een bombastische symfonie waar ook percussie, (bas)gitaargeweld en elektronica een plaats krijgen. Kiitos, Lauri Porra.
Na onze eerste nacht in Finland keer ik in de vroegte terug naar het Senaatintori, waar de afbraak van het podium zich bijna heeft voltrokken. Ik zet me neer in Café Engel, vernoemd naar de beroemde architect, en luister naar een andere symfonie, die van het heerlijke taaltje in de gesprekken rondom mij. Ik begeef me naar het schiereiland Katajanokka, waar de orthodoxe Oespenski-kathedraal meteen in het oog springt met haar groene dak en gouden kruizen. Het is de grootste orthodoxe kerk van West-Europa. De werven en magazijnen in deze zeemanswijk huisvesten nu hoofdzakelijk cafés en restaurants. Ik ontbijt met zicht op de eilanden.
Ik keer terug naar het Senaatplein en bezoek de crypte van de 19e-eeuwse domkerk, voor de expo 'Tricksters and Saints', met porseleinen meesterwerkjes van Eliisa Isoniemi en tot de verbeelding sprekende houtsculpturen van Aimo Katajamäki, die prachtig tot hun recht komen in deze bakstenen gewelfde kelder. De protestantse kathedraal zelf heeft weinig te bieden, op het fraaie orgel na. De reusachtige hoofdkoepel is met stellingen en doeken ingepakt voor renovatie. Ik spreek met Teutë af op de gezellige esplanade en we verkennen de jugendstilvilla's ten zuiden van het centrum. Na een wandeling door het Kaivopuisto, waar we bij sterrenwacht Ursa uitkijken over de eilanden van de Finse Golf, blazen we uit in Ekberg, een 19e-eeuwse koffiebar.
We trekken de wijk Kamppi door richting Töölö, waar we een opmerkelijke kerk bezoeken, de Temppeliaukion kirkko ofwel rotskerk. Niets aan de buitenkant doet de overweldigende ruimte aan de binnenkant van de rots vermoeden, met een enorm cirkelvormig roodbruin koepeldak en golvende gearceerde ramen. Elegant, origineel en geniaal. We krijgen er een orgelconcert, begeleid door een blaas- en strijkorkest bij. Deze week gonst Helsinki van muziek. In het Sibeliuspark eert een origineel monument, een verzameling orgelpijpen, Finlands grootste componist Jean Sibelius.
Dan is er Kiasma, een museum voor hedendaagse kunst, ondergebracht in een origineel gebouw, iets tussen een onderzeeër en potvis. Onder de vele sculpturen, installaties en videoproducties is er Cildo Meireles' 'Babel', een toren bestaande uit honderd radio's, waarop telkens een andere zender speelt, een mooie metafoor voor spraakverwarring, of andersom. Er zijn de bedden van Berlinde de Bruyckere, alle drie overtrokken met honderden lakens waar grote gaten in werden gemaakt. Het kunstwerk wijst op de kwetsbaarheid van een thuis in tijden van oorlog. Er is een boekenkast met honderden kopieën van E.L. James' bestseller 50 Shades Of Grey, van Simon Fujiwara, die ook origineel uit de hoek komt met zijn 'Museum Of Incest', miniatuurmusea, 'Who the Bear', en een hele zaal gewijd aan zijn ervaringen met syfilis. Tot slot is er op zolder Nia Beiers gestoorde surrealistische universum: een wenteltrap met eieren, twee rodeostieren met flessen melkpoeder opgezadeld, porseleinen honden, en pruiken in massagestoelen.
In de vooravond neem ik nog een tram naar de westelijke haven en passeer onderweg zowaar een studentendoop. Schachten bedolven onder en besmeurd met etenswaren vreten van de grond, onder toezicht van schachtentemmers in lange witte jassen. Een vertrouwd beeld. Veel street art in de haven van Helsinki, zoals een 21e-eeuwse versie van Manneken Pis. Deze sculptuur - nu ja, fontein - van de hand van Tommy Toija heet 'Bad, Bad Boy' en stelt een 8,5 meter hoge poedelnaakte jongen met Sony-hoofdtelefoon voor. Op de tram terug zie ik hoe kraaien en meeuwen zich te goed doen aan het afval dat de studenten hebben achtergelaten. Teutë ontmoet ik in Café Engel. We gaan lekker eten in Junky Vegan, tegenover Kiasma. Op de Plaza in Kamppi, de site van een voormalige Russische kazerne, treffen we drie bevreemdende gifgroene sculpturen van Kim Simonsson aan: 'Bringer Of Light', 'Wanderer' en 'Friendship'. We eindigen in de sauna van ons hotel. When in Finland...
Op de derde dag maken we een daguitstap naar Turku of in het Zweeds Åbo, de oudste en vijfde grootste stad van Finland. Na een busrit langs rotsen, bossen en meren bereiken we deze voormalige Finse hoofdstad, gelegen aan de zuidwestkust. Nadat een grote brand de stad in de as legde, moest wonderboy van de stadsplanning C.L. Engel ze doen herrijzen. Toch blijven er, in tegenstelling tot Helsinki, nog enkele middeleeuwse monumenten over. Van de oorspronkelijke staat van de domkerk is niet veel overgebleven, maar de vele kapellen met hun fresco's en grafmonumenten kunnen bekoren. Bij het altaar zorgt een strijkerstrio voor de gevoelige snaar. Op de oever van de rivier Aura wordt een loopwedstrijd gehouden. We ploffen neer op het terras van een gezellige koffiebar bij de oude bibliotheek en applaudisseren voor de passerende joggers.
Onder het Rettig-huis bezoeken we overblijfselen van middeleeuws Åbo, met enkele straten, stenen huizen en een kapel. Verder zijn er werken en installaties van onder meer Irene Suosalo, Marko Vuokola en Anish Kapoor. Vlakbij dit museum met de klinkende naam Aboa Vetus & Ars Nova vinden we de enige overgebleven middeleeuwse straat van Turku. In het park Vartiovuori tref ik enkele houten huizen aan die aan de brand zijn ontsnapt. Met een veerpont steek ik de rivier over en blijf deze in de richting van de monding volgen. Ik passeer tal van oude hijskranen, driemasters en marineschepen voor ik het 13e-eeuwse kasteel bereik.
Het Åboslott of Turunlinna valt meteen op door zijn robuuste renaissancefaçade. Ik bezoek de vele zalen en kamers van het kasteel en zijn vestingmuur, de slotkerk, de gevangenis, de keukens en slaapkamers, met wandtapijten, wapens, sieraden en andere voorwerpen uit de middeleeuwen en de renaissance, toen Zweedse koningen hier de plak zwaaiden. Levensgrote poppen beelden een copieus banket uit, maar ook de gidsen van vlees en bloed zijn middeleeuws uitgedost. Ik volg de Aura richting centrum, waar Teutë met een boek was achtergebleven, en we belanden nog met een cider in een zomerbar aan de voet van de kathedraal. C.L. Engels toren lijkt de kopergroene nagel van een opgestoken middenvinger.
We verlaten dit plezante en progressieve plekje, met zijn stadsfestivals, volkskeukens, Pride- en Palestijnse vlaggen, en keren terug naar Helsinki. Witstaartherten in de velden bij avondval. We gaan zuipen in Roadie Brewery, een originele bar waar niet de rocksterren maar roadies worden geëerd. Aan de muren geen generische kunstwerken maar mengpanelen allerhande. Sommige dateren van de jaren zeventig. De grammofoon is van de jaren veertig. King Gizzard & the Lizard Wizard kabbelt door de boxen.
Na een ochtendwandeling in de kleurrijke botanische tuin vind ik Teutë terug in Café Jugend, gevestigd in een prachtig jugendstilpaleisje. We nemen de veerboot naar Suomenlinna of Sveaborg, de grootste zeevesting ter wereld. Het dateert van 1748 en was het Zweedse antwoord op de bouw van Sint-Petersburg in het oosten van de Finse Golf. Met Rusland om de hoek verhoogt de stress aanzienlijk. Toen al. Toen de Russen de vesting tijdens de Krimoorlog hadden ingenomen werd ze door de Engelsen met 22.000 granaten gebombardeerd. Dat doen de Britten graag. Toen al. De ruïnes zijn over enkele eilandjes verspreid. We wandelen langs de forten, bunkers en artillerie, met zicht op Helsinki en zijn kerktorens, boten en eilanden. De lutherse kerk fungeert ook als vuurtoren. Een zangeres en gitarist zingen er een gospelmedley. Op Kustaanmiekka, het grootste eiland, is nog een indrukwekkende rij Russische artillerie te bezichtigen. De bastions zijn haast burchten op zich. Het lijkt wel of de Gouw zich eindelijk heeft gemilitariseerd.
Verder is er de Finse onderzeeër Vesikko, prototype van de Duitse U-2, in het geheim gebouwd om de Duitse marine na het Verdrag van Versailles te versterken. We bezoeken de krappe slaapruimtes en de machinekamer, laten onze handen glijden over de torpedo's. Tot slot zijn er nog de droogdokken waar de schepen worden hersteld, de tombe van Augustin Ehrensvärd, en twee uitstekende oorlogsmusea. Het kunstwerk 'Reparing the Irreparable - Empathy With Ukraine' van Alexander Reichstein komt hard binnen. De scherven waaruit de beeldengroep is opgebouwd flikkeren in droeve urgentie. Terug op het vasteland dineren we in het hippe Kallio. Omdat alcohol in Finland nogal prijzig is, hebben we ons voorlopig relatief ingehouden. Een cider hier, een biertje daar, bij voorkeur van Finse makelij. Op deze laatste avond alweer mag het wat meer zijn. Zo kunnen we de cocktails van de stijlvolle rumbar HogoHuone aanraden. Bier in de Beaver Bar, met Pantera en Therapy? op de achtergrond. We eindigen in een biercafé om de hoek van het hotel, met duizelingwekkende bierkaart.
Na een ontbijt in Café Jugend wandelen we naar Kamppi. Een bezoek aan de Kapel van de Stilte bewijst hoe moeilijk toeristen stil kunnen blijven. Inspirerende minimalistische plek voor bezinning. We nemen de tram tot voorbij Töölö. Via een lange voetgangersbrug bereiken we het vredige eiland Seurasaari, waar we een Fins Bokrijk bezoeken. Tientallen huizen, boerderijen, stallen, molens en boten werden uit heel Finland geplukt en als openluchtmuseum op het eiland heropgebouwd. Zo krijgen we een beeld van hoe de Finnen pakweg één of twee eeuwen geleden leefden. In de vele huizen en de 18e-eeuwse lutherse kerk vertellen gidsen in authentieke klederdracht honderduit over de verschillende kamers, van keuken tot sauna, en over de manier van leven in die tijd. Enkele andere bijzonderheden van het openluchtmuseum zijn het standbeeld van een arme man, om voorbijgangers aan het bestaan van minderbedeelden te herinneren, en de berencache, waarin voedsel op enkele meters hoogte werd opgeslagen, zodat beren en veelvraten er niet bij konden.
Klein cultuurverschil allicht. Een ijsje met twee bollen voor bijna €8 lijkt alleen maar duur, want de bollen zijn gigantisch. In de ijskraam duwt het Finse meisje ons elk een halve noordpool in de pollen. We overeten ons aan een overheerlijke portie vers ijs die ruim de hoeveelheid van een Belgische coupe overstijgt. Terug in Kamppi gaan we voor een cocktail tegen Belgische prijzen, en slechts enkele euro's duurder dan een biertje. Het is bijna zonde om in Scandinavië voor bier of wijn te gaan met zo'n klein prijsverschil. In Finland kan je heel lekker veggie eten tegen Belgische prijzen, vaak zelfs goedkoper. Met een hemelse veggie lunch in winkelcentrum Forum, of all places, sluiten we onze citytrip af. Loom leggen we ons neer op de geschubde betonduinen van de Plaza, pal in de Finse zon, die dit verlengde weekend extra gul voor ons scheen. Het is laat op de avond wanneer we het gelukkigste land ter wereld verlaten. We vliegen boven duizend meren en evenveel eilanden. De legpuzzel die we Finland noemen. Omdat we terug in de tijd vliegen, en zo een uur winnen, gaat de zon voortdurend net niet onder.
